Διαβήτης και Νόσος Alzheimer: Η άγνωστη σχέση που τα συνδέει και τα νέα δεδομένα

Στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό «Frontiers in Endocrinology» δημοσιεύθηκε ένα άρθρο από τη σύνταξη του περιοδικού με τίτλο «Δελφίνια και Διαβήτης», επισημαίνοντας ότι είναι δυνατόν η λύση των προβλημάτων με τον διαβήτη να δοθεί με την περαιτέρω μελέτη των δελφινιών.

Πιο συγκεκριμένα τα ρινοδέλφινα (Tursiops truncatus), σαν θηλαστικά, παρουσιάζουν Σακχαρώδη Διαβήτη, αλλά μπορούν με έναν άγνωστο μηχανισμό να επανέρχονται σε φυσιολογικές γλυκαιμικές συνθήκες όποτε το απαιτήσουν οι περιβαλλοντικές συνθήκες. Πιστεύεται ότι αυτό το φαινόμενο είναι απαραίτητο για τη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου τους.

Ο εγκέφαλος των δελφινιών αναλογικά με το σώμα τους είναι αρκετά μεγάλος, όπως στον άνθρωπο. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι λειτουργίες του εγκεφάλου απαιτούν άφθονη ποσότητα γλυκόζης στο αίμα. Η κύρια τροφή των δελφινιών είναι τα ψάρια που είναι μεν πρωτεϊνούχα αλλά δεν εφοδιάζουν τον οργανισμό με επαρκή ποσότητα γλυκόζης. Για να την εξασφαλίσουν λοιπόν πυροδοτούν μηχανισμούς ινσουλινοαντίστασης, με αποτέλεσμα να ανεβάζουν έμμεσα τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα τους. Όταν παύει όμως η ανάγκη υψηλών επιπέδων γλυκόζης κατά τον ύπνο τους, απενεργοποιείται ο μηχανισμός της ινσουλινοαντίστασης και «εξαφανίζεται» ο διαβήτης τους. Επομένως η μελέτη των μηχανισμών στο επίπεδο του εγκεφάλου των δελφινιών, μπορεί ίσως να δώσει επαναστατικές λύσεις για την αντιμετώπιση του διαβήτη στον άνθρωπο.

Σήμερα όμως, σε όλες σχεδόν τις χώρες της Γης, τη εποχή της μεγάλης ανάπτυξης της τεχνολογίας του Διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας, το σημαντικό ιατροκοινωνικό πρόβλημα που συνδέεται με τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες είναι η νόσος του Alzheimer. Είναι η πιο συχνή νευροεκφυλιστική νόσος που επιβαρύνει τους πάσχοντες με υψηλούς δείκτες νοσηρότητας και θνητότητας, μηδενίζοντας την ποιότητα ζωής τους και επιφορτίζοντας παράλληλα σημαντικά τους ασφαλιστικούς οργανισμούς και παρόχους υγείας. Είναι μια ανίατη κατάσταση που, παρά την σχέση που φαίνεται να έχει με την δυσλειτουργία της αγγειακής κυκλοφορίας, η αιτιολογία της μας είναι ακόμα άγνωστη.

Χαρακτηριστικό εύρημα όμως είναι η παθολογική εναπόθεση συγκεκριμένων πρωτεϊνών στην εγκεφαλική ουσία. Ένα άλλο σταθερό όμως εύρημα της νόσου του Alzheimer είναι ότι η εμφάνισή της συσχετίζεται με τον διαβήτη. Παρουσιάζεται δηλαδή πιο συχνή στα διαβητικά άτομα και μάλιστα σε εκείνα που πάσχουν πολλά χρόνια από διαβήτη. Επίσης, εκτός του διαβήτη, οι κυριότεροι άλλοι αιτιολογικοί παράγοντες, που σχετίζονται με την εμφάνιση της νόσου, είναι η παχυσαρκία στη μέση ηλικία, η μείωση της φυσικής δραστηριότητας και της άσκησης, το κάπνισμα και η υπέρταση. Όλες οι προαναφερθείσες όμως καταστάσεις κρύβουν έναν θεμελιώδη παθοφυσιολογικό μηχανισμό που δεν είναι άλλος από το φαινόμενο της ινσουλινοαντίστασης. Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα των ασθενών με νόσο του Alzheimer εμφανίζουν ινσουλινοαντίσταση ακόμα και αν τα άτομα αυτά δεν έχουν εμφανίσει ποτέ κλινικό διαβήτη ή προδιαβήτη.

Επομένως, η μέχρι τώρα επιστημονικά αποδεκτή υπόθεση για την αιτιολογία της νόσου του Alzheimer βασίζεται σε μια αθροιστικού τύπου συσσώρευση βλαπτικών επιδράσεων του περιβάλλοντος, όπως για παράδειγμα της κακής διατροφής και του καπνίσματος κατά την διάρκεια της ζωής, αλλά και στην παράλληλη ενεργοποίηση συγκεκριμένων γονιδίων που συνδέονται με την εμφάνιση του διαβήτη.

Αυτές οι βλαπτικές επιδράσεις μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη. Παράλληλα, από μια άλλη ανεξάρτητη οδό θα συντελέσουν στην εμφάνιση ινσουλινοαντίστασης στα εγκεφαλικά κύτταρα. Ως αποτέλεσμα του τοπικού αυτού φαινομένου ινσουλινοαντίστασης είναι αφενός μεν να δυσλειτουργούν με τη βαθμιαία έκπτωσή τους οι επικοινωνίες των εγκεφαλικών κυττάρων μεταξύ τους (συνάψεις), αλλά να ενεργοποιηθεί και η παθολογική εναπόθεση πρωτεϊνών σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Τελικό συνολικό αποτέλεσμα όλων αυτών των παθολογικών διαδικασιών είναι η σταδιακά επιδεινούμενη απώλεια της μνήμης, της αντίληψης και της γνώσης.

Ένα παθολογικό εύρημα στην παχυσαρκία, που χαρακτηρίζεται από υψηλού βαθμού ινσουλινοαντίσταση αλλά και με αρκετά συχνή τη συχνότητα εμφάνισης της νόσου του Alzheimer, είναι τα αυξημένα επίπεδα φλεγμονωδών παραγόντων τόσο στον λιπώδη ιστό όσο και στο αίμα. Μελέτες σε πειραματόζωα έδειξαν ότι όταν προκαλείς τεχνητά αύξηση των φλεγμονωδών παραγόντων στον εγκέφαλο, τότε αυτά εμφανίζουν διαταραχές συμπεριφοράς και κατάθλιψη, ενώ στα εγκεφαλικά τους κύτταρα εμφανίζεται ινσουλινοαντίσταση. Σε επίμυες με προδιάθεση να εμφανίσουν διαβήτη, τα παθολογικά σημεία της εγκεφαλικής ινσουλινοαντίστασης αλλά και της ανίχνευσης φλεγμονωδών παραγόντων, όπως οι ιντερλευκίνες, τόσο στο φλοιό του εγκεφάλου τους όσο και στον υποθάλαμο, ήταν ένα σταθερό εύρημα. Παράλληλα βρέθηκε ότι, όσο πιο υψηλός ο βαθμός ινσουλινοαντίστασης στα νευρικά τους κύτταρα, τόσο χαμηλότερου βαθμού ήταν η μνήμη και οι γνωσιακές τους λειτουργίες.

Επομένως η εμφάνιση της ινσουλινοαντίστασης, μιας χαρακτηριστικής διαταραχής του διαβητικού συνδρόμου, στα εγκεφαλικά κύτταρα, ανεξάρτητα με την ύπαρξη διαβήτη ή προδιαβήτη, συνδέεται με την ανάπτυξη της νόσου του Alzheimer. Τα ρινοδέλφινα έχουν τον μηχανισμό να απενεργοποιούν την εγκεφαλική τους ινσουλινοαντίσταση, το ανθρώπινο όμως είδος, επειδή είναι ακόμα στη διερεύνηση αυτού του μηχανισμού, επιχείρησε να αντιμετωπίσει την ινσουλινοαντίσταση με την παλαιά και νέα αντιδιαβητική αγωγή. Το σκεπτικό ήταν ότι, εφόσον αυτή είναι δραστική να μειώνει την ινσουλινοαντίσταση στο ήπαρ, στον μυϊκό και λιπώδη ιστό, γιατί να μην είναι και δραστική στη μείωση της ινσουλινοαντίστασης στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Η χορήγηση των σκευασμάτων ινσουλίνης δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, γιατί η ινσουλίνη περνά πολύ δύσκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, με αποτέλεσμα να μην είναι δραστική τοπικά στα εγκεφαλικά κύτταρα. Όταν επιχειρήθηκε η χορήγηση υψηλών δόσεων ινσουλίνης για να ξεπεραστεί το εμπόδιο του φραγμού, τότε οι εθελοντές οδηγήθηκαν σε βαριά υπογλυκαιμία. Τα δυσοίωνα σχέδια ήρθε να ανατρέψει η πρόσφατα κυκλοφορήσασα στις ΗΠΑ ινσουλίνη ενδορινικής χορήγησης σε spray, που περνά τον εγκεφαλικό φραγμό και βελτιώνει το επίπεδο της μνήμης, μη έχοντας καταγεγραμμένη όμως καμία ανασταλτική δράση στην παθολογική εναπόθεση των πρωτεϊνών στα εγκεφαλικά κύτταρα.

Μια άλλη ομάδα αντιδιαβητικών φαρμάκων, οι γλιταζόνες, που κατεξοχήν καταπολεμούν την περιφερική ινσουλινοαντίσταση, δεν μπορούν και αυτές να διέλθουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό με αποτέλεσμα να μη είναι καθόλου δραστικές. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα της πιο ευρέως χορηγουμένης αντιδιαβητικής ουσίας, της μετφορμίνης, που διέρχεται τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και προκαλεί μείωση της ινσουλινοαντίστασης τοπικά στα νευρικά κύτταρα, είναι αμφιλεγόμενα. Πρόσφατα όμως ολοκληρώθηκε η πρώτη στο είδος της μεγάλη, καλά σχεδιασμένη πολυκεντρική μελέτη, και αναμένουμε με ενδιαφέρον την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της.

Εκεί που υπάρχουν όμως μεγάλες προσδοκίες, είναι στις πλειότροπες δράσεις μιας νέας κατηγορίας αντιδιαβητικών σκευασμάτων, των αγωνιστών των GLP-1 υποδοχέων. Τέτοια σκευάσματα κυκλοφορούν και στην ελληνική αγορά και είναι με τη χρονολογική σειρά κυκλοφορίας τους η εξενατίδη, η λιραγλουτίδη και η λιξισενατίδη. Η μεγάλη αισιοδοξία πηγάζει από το γεγονός ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα έχουν στην επιφάνειά τους GLP-1 υποδοχείς, και η ενεργοποίησή τους σε πειραματικά μοντέλα οδήγησε σε βελτίωση τόσο της ινσουλινοαντίστασης τοπικά όσο και της αναστολής της παθολογικής πρωτεϊνικής εναπόθεσης. Δύο μεγάλες προοπτικές μελέτες είναι καθ’ οδόν με πάνω από 400 συμμετέχοντες, και περιμένουμε με μεγάλη προσμονή την ολοκλήρωσή τους. Επειδή τα εγκεφαλικά κύτταρα έχουν επίσης υποδοχείς τόσο για τη λεπτίνη όσο και για την αμυλίνη, έχει επιχειρηθεί η θεραπευτική τους εφαρμογή, χωρίς όμως τρανταχτά θετικά μέχρι τώρα αποτελέσματα.

Μέσω της επιγενετικής μελέτης έγινε δυνατό να συνδεθούν αλλοιώσεις του γενετικού μας υλικού που συνδέονται με την εμφάνιση της νόσου του Alzheimer και να αποδειχθεί ότι προκαλούνται από την κακή διατροφή μας και υγιεινοδιαιτητικές ακόμα περισσότερο από τις μη σωστές συνήθειες της μητέρας στην κύηση, καθώς και με το κάπνισμα. Έτσι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη φροντίδα στο καθημερινό μας διαιτολόγιο με σκοπό την πρόληψη. Διατροφή πλούσια σε ψάρια, λαχανικά και φρούτα έχει ευεργετική δράση. Επίσης θετική επίδραση έχει ο καφές και η συντηρητική πρόσληψη αλκοόλης (μικρή ποσότητα στα γεύματα). Άγνωστη είναι ακόμα η επίδραση της πρόσληψης γαλακτοκομικών.

Συμπερασματικά λοιπόν, εν αναμονή των αποτελεσμάτων της αγαστής συνεργασίας ιχθυολόγων, βιολόγων θαλάσσιων θηλαστικών και όλων των ενασχολούμενων με τις ιατροβιολογικές επιστήμες, που διερευνούν το καλά φυλαγμένο μυστικό των ρινοδέλφινων σχετικά με τον έλεγχο του διαβήτη τους, εμείς οφείλουμε να ακολουθούμε τα σωτήρια παραδοσιακά μας πρότυπα της μεσογειακής διατροφής. Ίσως θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι, όχι μόνο προφύλασσε τους προγόνους μας από την έκπτωση της διανόησης, αλλά αντίθετα μπορεί να συνέδραμε στη γένεση των ανώτερων φιλοσοφικών και επιστημονικών ανακαλύψεων, μια που βέβαια η Μεσόγειος ήταν η κοιτίδα της γένεσης και εξέλιξης όλων των επιστημών.

*Ο Παναγιώτης Χαλβατσιώτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας – Διαβήτη στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν»

Πηγή: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Online