«Έχω Διαβήτη. Μπορώ να νηστέψω τη Σαρακοστή;»

«Αλήθεια, η κυρά Σαρακοστή θα μπορούσε να είναι διαβητική; Να παίρνει ινσουλίνη και να τηρεί την νηστεία της Ελληνικής Ορθοδοξίας;». Αυτή ήταν η ερώτηση μικρών παιδιών με Διαβήτη τύπου 1 όταν ζωγραφίζαμε την κυρά Σαρακοστή. Στα μάτια των μικρών παιδιών βλέπεις ότι δεν είναι τίποτα αδύνατο. Με ανυπομονησία περιμένανε τη θετική απάντηση μου.

Γράφει η Ευτυχία Γαλανάκου
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος και Χημικός Α.Π.Θ. Εκπαιδεύτρια ΕΦΕΤ.

«Ναι, μπορεί να νηστέψει αλλά πρέπει πρώτα να ρωτήσει τον γιατρό της, κάνοντας τις απαραίτητες εξετάσεις και να υπάρχει ιατρική παρακολούθηση κατά τη διάρκεια της νηστείας. Όμως δεν ξεχνάμε ότι και η Εκκλησία μας τονίζει: «Ασθενής και οδοιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει». Επομένως αν γιατρός δεν το κρίνει καλό για την υγεία του ασθενούς καλύτερα να το αποφύγει ή να νηστέψει μόνο την Μεγάλη Εβδομάδα.

Η νηστεία της Σαρακοστής διαρκεί από την Καθαρά Δευτέρα ως το Πάσχα και αποφεύγονται τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης όπως το κρέας, τα αυγά, το ψάρι και τα γαλακτοκομικά. Η διατροφή περιλαμβάνει φρούτα, λαχανικά, όσπρια, θαλασσινά, ψωμί και δημητριακά όπως ρύζι, μακαρόνια, πατάτες και λαδερά φαγητά καθώς και ξηρούς καρπούς και σπόρους, φυτικά έλαια, ελαιόλαδο και ελιές. Μόνο τις ημέρες εκείνες που τρώμε και το λάδι επιτρέπονται το κρασί και τα υπόλοιπα οινοπνευματώδη.

Ο συνδυασμός των τροφίμων αυτών προσφέρει μια διατροφή πλούσια σε υδατάνθρακες με έμφαση στις φυτικές ίνες. Επίσης όσον αφορά τα λιπαρά η νηστεία περιλαμβάνει πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και μικρή πρόσληψη σε κορεσμένα. Οι φυτικές πρωτεΐνες έχουν την τιμητική τους και όσον αφορά τις βιταμίνες, τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία η διατροφή είναι πλούσια σε υδατοδιαλυτές βιταμίνες όπως του συμπλέγματος Β και σε λιποδιαλυτές βιταμίνες όπως Α Ε και Κ.. Τα οφέλη μιας τέτοιας διατροφής είναι πολλά και συμβάλλει θετικά για παράδειγμα στο γαστρεντερικό σύστημα και στο καρδιοαγγειακό μειώνοντας τις καρδιακές παθήσεις και τα εγκεφαλικά επεισόδια. Επίσης προλαμβάνουν διάφορες μορφές καρκίνου όπως τον καρκίνο του εντέρου.

Τι θα πρέπει να προσέξει ο διαβητικός που νηστεύει:

⦁ Τις θερμίδες που λαμβάνει καθημερινά.

Η νηστεία δεν αφορά μόνο την ποιότητα αλλά και την ποσότητα. Ο διαβητικός μπορεί χωρίς να το καταλάβει να τρώει μεγαλύτερη ποσότητα ή να καταναλώνει φαγητά με προσθήκη μεγάλης ποσότητας ελαιολάδου. Επίσης στην νηστεία οι ξηροί καρποί, το ταχίνι και τα δημητριακά έχουν πολλές θερμίδες και χρειάζεται προσοχή. Η αύξηση της πρόσληψης των θερμίδων μπορεί να επιφέρει αύξηση του λίπους και αύξηση του βάρους του διαβητικού με επικίνδυνες συνέπειες στην ομοιοστασία γλυκόζης και στην υγεία του.

Συμβουλές διατροφής για να λαμβάνει περίπου τις ίδιες θερμίδες που λάμβανε πριν τη νηστεία:

1. Η τήρηση μικρών και συχνών γευμάτων Αν δεν τηρηθεί σταθερό πρόγραμμα πρόσληψη τροφής τότε είναι έντονες οι εναλλασσόμενες υπογλυκαιμικές και υπεργλυκαιμικές φάσεις και καταναλώνονται μεγαλύτερες ποσότητες τροφής. Απαραίτητο είναι να μην υπάρχουν απότομες αυξομειώσεις του σακχάρου του αίματος.

2. Να ξεκινά στα δύο κύρια γεύματα (μεσημεριανό και δείπνο) με σαλάτα κυρίως ωμή έτσι ώστε να νιώσει την ικανοποίηση στην αρχή χωρίς πολλές θερμίδες προσέχοντας φυσικά την ποσότητα του ελαιολάδου στη σαλάτα.

3. Να μην αμελεί να πίνει νερό. Η κατανάλωση νερού έχει μεγάλη σημασία στην ικανοποίηση της δίψας και να μειώσει το αίσθημα της πείνας.

⦁ Προσοχή στην προσθήκη αλατιού

Συνήθως το αλάτι χρησιμοποιείται παραπάνω στο φαγητό για να το νοστιμίσει αλλά και πολλά από τα νηστίσιμα περιέχουν μεγάλη ποσότητα αλατιού όπως οι ελιές, τα θαλασσινά και οι αλατισμένοι ξηροί καρποί.

⦁ Την πρόσληψη φυτικών ινών

Οι περισσότεροι που νηστεύουν αναγκάζονται να καταναλώνουν πολλά τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες οι οποίες προέρχονται κυρίως από τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής άλεσης και τους ξηρούς καρπούς. Η αλήθεια είναι ότι η επαρκής πρόσληψη φυτικών ινών είναι απαραίτητη στους διαβητικούς και δίνουν γρήγορα το αίσθημα του κορεσμού.

Όμως η δικαιολογία ότι πρέπει να τρώμε πολλές σαλάτες για να χορτάσουμε στη νηστεία δεν βοηθάει πάντα και μπορεί να φέρει προβλήματα όπως για παράδειγμα στο έντερο επιδεινώνοντας προβλήματα ευερέθιστου εντέρου.

Επίσης η χορήγηση κάποιων φαρμάκων μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερικές ανωμαλίες με κύριο σύμπτωμα τη διάρροια, γι αυτό η κατανάλωση αναποφλοίωτων δημητριακών και λαχανικών πλούσιων σε φυτικές ίνες πρέπει να γίνεται με μέτρο. Η αγωγή με αντιπηκτικά που απαιτούν μείωση στην πρόσληψη τροφίμων με βιταμίνη Κ όπως είναι το Sintrom θέλει προσοχή στην κατανάλωση λαχανικών όπως σπανάκι ή χόρτα βραστά.

Στην περίοδο της νηστείας επειδή δεν τρώμε τα ζωικά τρόφιμα, οι ανάγκες σε ασβέστιο και σίδηρο καλύπτονται από το συνδυασμό φυτικών τροφίμων όπως για παράδειγμα οσπρίων με ρύζι ή με σόγια ή με κατανάλωση θαλασσινών. Όμως όσοι χρειάζονται επιπλέον ποσότητες ασβεστίου και σιδήρου για τον οργανισμό τους, όπως τα άτομα με αναιμία, θα πρέπει να προσέχουν την κατανάλωση φυτικών ινών διότι περιέχουν φυτικό οξύ που δεσμεύει το σίδηρο, το ασβέστιο καθώς και άλλα μέταλλα σχηματίζοντας αδιάλυτα σύμπλοκα που δεν απορροφούνται από τον οργανισμό. Επίσης το ίδιο συμβαίνει και με το οξαλικό οξύ, που περιέχεται για παράδειγμα στο σπανάκι, στο μαϊντανό και στα καρύδια.

⦁ Αναγκαία η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης Β12

Επειδή βρίσκεται κυρίως στις ζωικές τροφές χρειάζεται προσοχή στην κάλυψη των αναγκών της. Η βιταμίνη είναι απαραίτητη στους διαβητικούς διότι προλαμβάνει τη διαβητική νευροπάθεια, βοηθήσει στη σωστή λειτουργία του νευρομυικού συστήματος και στην πρόληψη της κατάθλιψης και των κρίσεων πανικού.

Υπάρχει στα θαλασσινά και κυρίως στα χτένια καθώς και στο χταπόδι και στα μύδια. Επίσης στο ενισχυμένο γάλα σόγιας, στα ενισχυμένα δημητριακά πρωινού και τροφές που έχουν υποστεί ζύμωση (τουρσί, μαγιά μπύρας). Η σπιρουλίνα είναι πολύ καλή πηγή Β12 αλλά όσοι διαβητικοί έχουν αυξημένες τιμές κρεατινίνης θα πρέπει να την αποφύγουν.

Η απορρόφηση γίνεται στο έντερο. Είναι η μόνη βιταμίνη που πρέπει να εκτεθεί στη δράση του γαστρικού υγρού του στομάχου πριν να απορροφηθεί.

Η απορρόφηση της μειώνεται και από τη χορήγηση ορισμένων φαρμάκων Επίσης δεν απορροφιέται σωστά όταν το πεπτικό δε λειτουργεί καλά, όταν συμβαίνει μερική ή ολική αφαίρεση του στομάχου, σε περίπτωση γαστρίτιδας, έλκους και παρασίτων. Γενικώς όταν κάποιος έχει ‘’γερό στομάχι’’ έχει και ικανοποιητική απορρόφηση της Β12.

⦁ Το ασβέστιο και η βιταμίνη D

Όσοι νηστεύουν και δεν καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα μπορούν να προσλάβουν το ασβέστιο από προϊόντα σόγιας, σουσάμι, ταχίνι, αμύγδαλα και από πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως το μπρόκολο. Η απορρόφηση του αυξάνεται σε συνδυασμό με τροφές πλούσιες σε βόριο που περιέχεται για παράδειγμα στο μήλο, στο αχλάδι, στη σταφίδα. Επίσης με τροφές πλούσιες σε μαγγάνιο όπως ο ανανάς, η βρώμη και τα φασόλια και με τροφές πλούσιες σε ψευδάργυρο και χαλκό όπως τα θαλασσινά. Η επαρκής πρόσληψη της βιταμίνης D είναι απαραίτητη στους διαβητικούς. Συντίθεται με την ήπια έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία. Προλαμβάνει προβλήματα θυρεοειδούς αδένα και οστών νευρολογικών παθήσεων. Δυστυχώς βρίσκεται κυρίως στα ζωικά τρόφιμα. Όσον αφορά τις φυτικές τροφές υπάρχει στα ενισχυμένα προϊόντα σόγιας και σε ενισχυμένη μαργαρίνη.

⦁ Αναγκαία η επαρκής πρόσληψη σιδήρου

Στη νηστεία ο σίδηρος προσλαμβάνεται κυρίως από τα θαλασσινά αλλά και από το συνδυασμό βρώμης με μαύρες σταφίδες. Επίσης από το σουσάμι και τα προϊόντα. Για την καλύτερη απορρόφηση του επιλέγουμε συνδυασμούς όπως: – Βρώμη με μαύρες σταφίδες – Όσπρια με ρύζι αναποφλοίωτο και πιπεριές κόκκινες και κίτρινες που περιέχουν βιταμίνη C. (για παράδειγμα φακόρυζο) – Πλιγούρι με λαχανικά και θαλασσινά. – Αποξηραμένα φρούτα όπως δαμάσκηνα με ανάλατους ξηρούς καρπούς.

⦁ Να υπάρχει συνδυασμός των τροφίμων για την κάλυψη του οργανισμού σε θρεπτικά συστατικά

Ο σωστός συνδυασμός παίζει σημαντικό ρόλο στην κάλυψη του διαβητικού στα θρεπτικά συστατικά που έχει ανάγκη αλλά και στη σωστή ρύθμιση του διαβήτη. Παρακάτω παρουσιάζουμε προτεινόμενες επιλογές συνδυασμού τροφίμων.

Επιλογές για τα γεύματα ή δείπνα της εβδομάδας:

⦁ Περίπου δύο φορές την εβδομάδα κατανάλωση θαλασσινών.

⦁ Δύο με τρείς φορές περίπου την εβδομάδα τα όσπρια (κατά προτίμηση τα όσπρια ως σαλάτα με ωμά λαχανικά ή σε συνδυασμό με χόρτα όπως τα ρεβίθια με σπανάκι και θαλασσινά ή με ξηρούς καρπούς)

⦁ Μία με δύο φορές την εβδομάδα ζυμαρικά ολικής ή ρύζι αναποφλοίωτο ή άλλα σιτηρά ως σαλάτα με ωμά κυρίως λαχανικά. Το πιάτο του διαβητικού στην περίπτωση αυτή να περιέχει κατά τα 2/3 σαλάτα και μόνο κατά το 1/3 τα σιτηρά ή τα αμυλώδη λαχανικά όπως γλυκοπατάτα ή καλαμπόκι.

Ως σνακ σημειώνουμε κάποιες υγιεινές επιλογές:

-Φρούτο σε συνδυασμό με ξηρούς καρπούς όπως ξερό σύκο με καρύδι.

-Παστέλι και χαλβάς χωρίς ζάχαρη

-Φιστικοβούτυρο χωρίς ζάχαρη με ρυζογκοφρέτες ή καλαμπογκοφρέτες βιολογικές .

-Μπάρα δημητριακών με βάση τους ξηρούς καρπούς με ξερά φρούτα και σουσάμι.

-Ωμό καρότο με αγγούρι και νηστίσιμο τυρί ή με νηστίσιμο γιαούρτι.

-Σταφίδες μαύρες ή κουκουνάρια με στραγάλια ανάλατα.

Τέλος να σημειώσουμε ότι το διατροφικό πρόγραμμα θα πρέπει είναι εξατομικευμένο και να λαμβάνεται κάθε φορά υπόψη το ιατρικό ιστορικό, η φαρμακευτική αγωγή, οι διατροφικές συνήθειες και η φυσική δραστηριότητα».

Γράφει η Ευτυχία Γαλανάκου
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος και Χημικός Α.Π.Θ. Εκπαιδεύτρια ΕΦΕΤ.
Email : efygalanakou@yahoo.gr