Κοιλιοκάκη και η σχέση με το Διαβήτη

Γράφει ο Νικόλαος Γεωργιάδης
Ιατρός, Ειδικός Παθολόγος, Μέλος της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας

 

Ο Μάιος και ιδιαίτερα η 16 Μαΐου έχουν χαρακτηριστεί ως η Παγκόσμια ημέρα για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για την Κοιλιοκάκη.

Τι είναι λοιπόν αυτή η νόσος, ποια σχέση μπορεί να έχει με τον Διαβήτη και πόσα βήματα πρέπει να γίνουν από όλους ώστε να φτάσουμε σε ένα ικανοποιητικό σημείο στη “σφαιρική” αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης.

Η ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ είναι ένα ΑΥΤΟΑΝΟΣΟ ΝΟΣΗΜΑ ΤΟΥ ΛΕΠΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ που δημιουργείται από την αντίδραση του ανοσοποιητικού μας συστήματος εναντίον της ΓΛΟΥΤΕΝΗΣ, δηλαδή εναντίον μιας πρωτεΐνης που υπάρχει σε πολλά δημητριακά αλλά και σε άλλες τροφές.

Αυτή η αυτοάνοση αντίδραση που ονομάζουμε και ΔΥΣΑΝΕΞΙΑ ΣΤΗ ΓΛΟΥΤΕΝΗ, εμφανίζεται συνηθως σε άτομα με γενετική προδιάθεση και σταδιακά καταληγει σε φλεγμονή και μετά βλάβη του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου, με ατροφία των λειτουργικών μονάδων που επιτελούν την απορρόφηση των τροφών και ονομάζονται “εντερικές λαχνες”.

Επομένως, για να γίνει κατανοητό :
– κάποιος έχει γεννηθεί με προδιάθεση
– τρώει τροφές με γλουτενη (πχ ψωμί)
– ο οργανισμός προκαλεί αυτό-ανοσια
– παράγονται αντισώματα κατά της γλουτένης
– δημιουργείται φλεγμονή και στη συνέχεια βλάβη στο λεπτό έντερο
– λόγω της φλεγμονής και βλάβης έχουμε πάρα πολλά συμπτώματα από ήπια μέχρι πολύ σοβαρά όπως θα δούμε, τόσο λόγω της φλεγμονής (πχ πόνος, διάρροια κλπ) αλλά και λόγω της κακής απορρόφησης (σύνδρομο δυσαπορροφησης πχ βιταμινων, σιδήρου, πρωτεϊνών κλπ) με απώτερες επιπλοκες (πχ οστεοπόρωση κλπ)
– χωρίς έγκαιρα μέτρα αντιμετωπισης η πορεία γίνεται κακή και χειροτερεύει συνεχώς
– αλλά αν γίνει η διάγνωση και “αφαιρέσουμε από τη διατροφή τη γλουτενη”, τότε σταδιακά όλα επανέρχονται στο φυσιολογικό !!!

Αυτός είναι όλος ο κύκλος της νόσου, βήμα βήμα.

Ωραία τα ξέρουμε λοιπόν όλα αυτά, κυρίως εμείς οι γιατροί ΑΛΛΑ τα πράγματα δεν είναι πάντοτε τόσο ξεκάθαρα. Η Κοιλιοκάκη μεταμφιέζεται συχνά με μορφές που δύσκολα την καταλαβαίνει ο γιατρός ή ο ασθενής, που δύσκολα ο γονιός ή ο ενήλικας συνειδητοποιεί την κατάσταση και φτάνουν να ζητήσουν βοήθεια μετά από πολλά προβλήματα. Παρομοιάζεται η παθολογική κατάσταση σαν ένα παγόβουνο και αυτό που ξέρουμε είναι μόνο η κορυφή, δηλαδή μόνο αυτό που βλέπουμε.

Κλινική εικόνα της νόσου :

Η ανοσολογική απάντηση και τα συμπτώματα διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Κάποιες φορές οι ασθενείς συνειδητοποιούν ότι τα κακά συμπτώματα εμφανίζονται όταν φάνε κάποιες τροφές (που περιέχουν γλουτένη), άλλοτε όμως μπορεί η παθολογική κατάσταση να δημιουργείται και από τροφές που ενώ κανονικά δεν έχουν γλουτενη, επιμολύνονται με επαφή πχ από μαγειρικά σκεύη (μαχαίρια, φρυγανιέρες, επιφάνειες κοπής, βραστήρες κλπ) ή από χέρια, ποδιές, πετσέτες που έχουν προηγούμενα έρθει σε επαφή με γλουτενη, ή λάδι για τηγάνισμα που έχει τηγανίσει τροφές με γλουτένη (διασταυρούμενη επιμόλυνση).

– βρέφη ή παιδιά συνηθως εκδηλώνουν διάρροιες (πιο σπάνια δυσκοιλιότητα), φουσκώματα-μετεωρισμό, κοιλιακά άλγη, αδυναμία πρόσληψης βάρους
– πιο μεγάλα παιδιά και έφηβοι, έχουν κοντό ανάστημα (ανεπάρκεια ανάπτυξης), συμπτώματα αναιμίας (ωχρότητα, ταχυκαρδία κλπ), έλλειψης σιδήρου και βιταμινών, καθυστέρηση ήβης, απώλεια βάρους, πεπτικές διαταραχές (διάρροιες κλπ), εξανθήματα, πονοκεφάλους, κόπωση, υπνηλία, θολούρα, λήθαργο κλπ
– στους ενήλικες, συχνά για πολλά χρόνια μπορεί να είναι ασυμπτωματικοί ή να έχουν διαγνωσθεί λανθασμένα ως σπαστική κολίτιδα (ευερέθιστο έντερο) ή να παρουσιάσουν συμπτώματα δυσαπορρόφησης και να καταλήξουν στο γιατρό με επιπλοκές πχ οστεοπόρωση και κατάγματα, υπογονιμότητα, χρόνια σιδηροπενική αναιμία ή χρόνια έλλειψη βιταμινών ADEK ή B12 ή Φυλλικου ή Υποπρωτεϊναιμία και υποθρεψία, σπασμοί-τετανία λογω χαμηλού ασβεστίου, ερπητόμορφα εξανθήματα ή κνίδωση, νευρολογικές διαταραχές, κατάθλιψη και άλλες ψυχικές διαταραχές, ακόμα και λέμφωμα εντέρου. Συχνά δε, η διάγνωση μπαίνει όταν εμφανίζεται άλλο ένα αυτοάνοσο νόσημα μια και συχνά τα αυτοάνοσα αλληλοεπικαλύπτονται (πχ μια θυρεοειδίτιδα).

ΟΠΩΣ ΒΛΕΠΕΤΕ, ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΟΥΣΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ……..

Η διάγνωση θα τεθεί εργαστηριακά :
1) στις γενικές εξετάσεις έχουμε αναιμία, σιδηροπενία, χαμηλό ασβεστιο, έλλειψη B12 και Φυλλικού οξέος, αύξηση ηπατικών ενζύμων
2) ο έλεγχος αντισωματων θα αναδείξει
i) ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΤΡΑΝΣΓΛΟΥΤΑΜΙΝΑΣΗΣ (anti-tTG-IgA) με Ευαισθησία και Ειδικότητα σχεδον 97%
ii) ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΝΔΟΜΥΪΟΥ (anti-EMA-IgA) με Ευασθησια 97% και Ειδικότητα 100%
iii) λιγότερο χρησιμοποιούμε και Αντισώματα έναντι γλιαδινης και έναντι ρετικουλινης
3) η διάγνωση τέλος θα τεθεί στη ΒΙΟΨΙΑ ΕΝΤΕΡΟΥ (δωδεκαδάκτυλου μετά γαστροσκοπηση) όπου θα φανούν η ατροφία στις λαχνες του λεπτού εντέρου !!!

ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Δεν υπάρχουν φάρμακα, απλά πρέπει όταν τεθεί η διάγνωση, ΝΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΕΙ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΓΛΟΥΤΕΝΗ, είτε φανερή, είτε από επιμόλυνση κατά λάθος.
Τα συμπτώματα υποχωρούν σε 1-3 εβδομάδες, σταδιακά ανακτώντας βάρος και με πρόληψη βιταμινων κλπ, ο ασθενής βρίσκει τη σωστή φυσική του κατάσταση. Σε 6-12 μήνες ο βλεννογόνος του λεπτού εντέρου επανέρχεται στο φυσιολογικό !!!
Η διάρκεια για διατροφή απαλλαγμένη γλουτένης (gluten free), είναι εφ’ όρου ζωής. Και η νομοθεσία είναι αυστηρή για αυτά που βρίσκονται γραμμένα στις ετικέτες των προϊόντων

ΤΡΟΦΕΣ ΜΕ ΓΛΟΥΤΕΝΗ
– σιτάρι, σίκαλη
– κριθάρι
– ψωμί, φρυγανιές, παξιμάδια
– κους κους, ζεα, τινκελ
– σιμιγδάλι, ζυμαρικά, κριθαράκι, pasta
– κέικ, μπισκότα, τυρόπιτες, σφολιάτες, πίτσες, τσιπς, γαριδάκια, τσίχλες, σοκολάτες, καραμέλες,
– λουκάνικα, παριζάκια, είδη αλλαντικών, κονσέρβες κρεάτων και κονσέρβες γενικά με λαχανικά ή και όσπρια
– γλυκά εμπορίου και καραμελωμένοι ξηροί καρποί, είδη σοκολατούχου γάλακτος, γιαούρτια μα φρουτα ή ξηρούς καρπούς ή δημητριακά
– βαζάκια κατεργασμένα με έτοιμες ντρεσιγκ, μαγιονέζες, μουστάρδας
– είδη τυριών όπως Blu cheese, ροκφόρ, τυρί κρέμα
– μπυρα ή και ποτά που έχουν βινη όπως ουίσκι, τζιν κλπ
– χυμοί με πρόσθετα
– κάποια φάρμακα και καλλυντικά
– οτιδήποτε που το γραφει (ακόμα και ίχνη) στην ετικέτα
— η ΒΡΩΜΗ θέλει προσοχή γιατί ενώ κανονικά δεν έχει γλουτενη, συχνά έχει προσμίξεις, δεν είναι καθαρή. Επίσης έχει μια πρωτεΐνη που μοιάζει με τη γλουτενη (λέγεται αβενινη ενώ της γλουτένης η πρωτεΐνη λέγεται γλιαδίνη) και μερικές φορές καποιοι έχουν δυσανεξία και στη βρωμη !!! Για αυτό θέλει προσοχή !!!

ΤΡΟΦΕΣ ΧΩΡΙΣ ΓΛΟΥΤΕΝΗ
– κρέας, ψάρι, πουλερικά
– αυγά, απλά γαλακτοκομικά, κεφιρ
– πατάτες και φρέσκα ή κατεψυγμένα λαχανικά και φρουτα
– καλαμπόκι και καλαμποκάλευρο, λιναρόσπορος, φαγόπηρος, κινόα
– ριζι και ρυζάλευρα
– φασόλια, όσπρια
– σογια
– λάδι, ελιές
– φυσικοί ακατέργαστοι ξηροί καρποί

ΠΩΣ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ Ο ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΑΝΕΞΙΑ ΣΤΗ ΓΛΟΥΤΕΝΗ (ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ)

Αρχικά να πούμε ότι Κοιλιοκακη εμφανιζουν περίπου 1% (μπορεί και 2%), πάσχουν από κάποιου βαθμού δυσανεξία στη γλουτενη (Κοιλιοκακη) αλλά μόνο ο 1 στους 10 εξ αυτών είναι διαγνωσμένος (η κορυφή μόνο του παγόβουνου, που βλέπουμε). Στην Ελλάδα έχουν διαγνωστεί περίπου 12.000 ασθενείς.
Είναι πιο συχνή σε άτομα με οικογενειακό ιστορικό, με κληρονομικά νοσήματα (συχνά μαζί με σύνδρομο Down) και σε άτομα με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα (αυτοάνοση θυρεοειδιτιδα, Πολλαπλή σκλήρυνση και άλλα.

Στο Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 1, το 10% αυτών των διαβητικών παρουσιάζει και Κοιλιοκάκη !!! Δυστυχώς οι διαβητικοί τυπου 1 συνηθως ΔΕΝ παρουσιάζουν για καιρό συμπτώματα. Αυτό δυσχεραίνει πάρα πολύ την κατάσταση της διάγνωσης αλλά και της θεραπειας. Συχνά δε μπορεί αυτά τα άτομα να έχουν και άλλες δυσανεξίες όπως πχ και στη λακτοζη……

Φανταστείτε μια μάνα να έρχεται στο ιατρείο
-με την έφηβη κόρη με ΣΔτ1 και να παραπονείται ότι το παιδί έχει χάσει βάρος και έχει σταματήσει ή δεν ερχεται η περίοδος ή
-με ένα αγόρι που δεν ψηλώνει και είναι πολύ αδύνατο ή
-που το παιδί έχει συνεχώς εξανθήματα ή
-μονίμως είναι κουρασμένο και κακοδιάθετο και δεν συγκεντρώνεται στα μαθήματα του

Και πόσα ακόμα συμπτώματα που μπορεί γονείς και γιατρός να τα αποδίδουν στο διαβήτη και την ινσουλινοαγωγη μιά και όλα όσα ανέφερα μπορεί να είναι συμπτώματα του Διαβήτη τ1 αλλά πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε και την Κοιλιοκακη, ακόμα και χωρίς διάρροιες.

Ή φανταστείτε έναν ενήλικα Διαβητικό τ1 με εναλλαγές διαρροιών και δυσκοιλιότητας και συνεχώς αρρύθμιστο ζάχαρο που πιστεύει ότι έχει ήδη διαβητική νευροπάθεια, αλλά στην ουσία μπορεί να έχει δυσανεξία στη γλουτενη. Ή μια νεα κοπελα τυπου 1 που συνεχώς αποτυγχάνει να μείνει έγκυος και ο γυναικολόγος της σκέφτεται τα πάντα για την υπογονιμότητα της αλλά όχι τη δυσανεξία στη γλουτένη γιατί είναι ασυμπτωματική …… πέρα από μια σιδηροπενική αναιμία …. που έχουν όλες οι γυναίκες ………
Δύσκολες καταστασεις. Και δύσκολες διαγνώσεις.

Και κάποια στιγμή, τα καταφέραμε και ΔΙΑΓΝΩΣΑΜΕ ότι το διαβητικό παιδί τ1 έχει και ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ. Ξεκινάει άλλος γολγοθάς, του παιδιού αλλά πιστέψτε με, κυρίως του γονιού. Η κατάθλιψη του γονιού είναι …. δεδομένη. Δεν μας έφτανε ο ΔΙΑΒΗΤΗΣ, έχουμε τώρα και αυτό. Που πρέπει εκ νέου να μάθει πρώτα εκείνος τα πάντα γύρω από τη νόσο και μετά να προσπαθήσει να εκπαιδεύσει και το παιδί ότι δεν πρέπει να πάρει το κέρασμα του φίλου του, το μικρό πιτσάκι ή το μπισκοτάκι χωρίς ζάχαρη ή το γκοφρετάκι με στέβια που έφεραν ειδικα για εκείνον λόγω του ζαχαρου του…….. Μια καινούργια ζωή, μέσα στην παλιά-διαφορετική ζωή !!!

Και ας πούμε ότι δεν μιλάμε για μικρό παιδί αλλά για έναν φοιτητή διαβητικό τ1, πλήρως συνειδητοποιημένο και για το διαβήτη του αλλά και τώρα και για την νεα κατάσταση της υγείας του. Πόσο μπορεί να γίνει δύσκολη μια έξοδος ή ένα ΣΚ με φίλους. Πόσο δυσκολο είναι να βρει εκεί που θα πάει φαγητό gluten free και αν βρει θα είναι στα αλήθεια ή μήπως ο χυμός που ζήτησε φρεσκοστυμμένος έχει και πρόσθετα επιβαρυντικά. Ξέρετε ποσά τέτοια περιστατικά καταληγουν (δυστυχως) τα ΣΚ στο Κέντρο Υγείας της περιοχης …..

Και τα άτιμα τα προϊόντα χωρίς γλουτένη, τα περισσότερα έχουν ψηλό Γλυκαιμικό Δείκτη και “ανέβηκε το ζάχαρο ……. γαμώτο, απορρυθμιστηκε”…..

Και παρεξηγήσεις με το γιατρό που (σωστά) “μου εξήγησε ότι στις εξετάσεις μου λόγω της γενικής εικόνας θέλει να ελέγξει και τον ιό HIV”, επειδή ήμουνα και λίγο απρόσεχτος ….!!!
ΤΟ ΘΕΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΤΕΛΕΙΩΤΟ ΣΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

ΘΑ ΚΛΕΙΣΩ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΜΕ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΕ 64.000 ΕΓΚΥΟΥΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΤΗ ΔΑΝΙΑ.
Η μελέτη έδειξε ότι ο κίνδυνος για διαβήτη τ1 στο παιδί αυξανόταν αναλογικά με κάθε 10gr που κατανάλωνε η έγκυος μητέρα καθημερινά.
Έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί θεωρίες ότι η γλουτενη μπορεί να είναι υπεύθυνη για τη δημιουργια ΣΔτ1 αλλά ακόμα τίποτα δεν μπορεί να τεκμηριώσει μια τόσο αυστηρή και σημαντική θέση.

Πάντως οποίος δεν έχει πρόβλημα δυσανεξίας δεν υπάρχει λόγος να ακολουθεί την τάση-μόδα που θέλει να μην τρώμε γλουτενη, γιατί με αυτό τον τροπο αποκλείουμε μεγάλες κατηγορίες τροφών απαραίτητες για τον οργανισμο μας.

Νικόλαος Γεωργιάδης
Ιατρός, Ειδικός Παθολόγος, Μέλος της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας